Kunst in kamers

De kunstenaar

Koen Broucke (België, 1965) is een zeer veelzijdig kunstenaar. Hij weet hoe vorm te geven aan zijn unieke universum door middel van beeld, tekst en muziek en het resultaat is ongelooflijk fascinerend. Afwisselend tussen realiteit en verbeelding, historische feiten en fantasie, een zelfgeschreven scenario waarin historische figuren en fictieve personages wordt tot leven gebracht in zijn werk. Met zijn tekeningen, schilderijen en performances heeft Koen Broucke een prachtige, maar ook een zeer kenmerkende eigen stijl ontwikkeld. Het garanderen hem een zeer bijzondere plaats in het landschap van de hedendaagse Belgische kunst. Voor meer informatie over deze kunstenaar kan u hier terecht.

Een project ter bevordering van maatschappelijke participatie

Koen Broucke vertrok vanuit zijn zelfgekozen ervaring als OCMW-klant om via zijn werk ook een steun te bieden aan toekomstige cliënten. Het project kadert binnen het K.B. van 01/06/’05 betreffende de maatregelen ter bevordering van de maatschappelijke participatie van de gebruikers van de dienstverlening van de OCMW’s. In december 2006 werd ons project door een selectiecommissie van vzw Kunst en Democratie en het kabinet van minister Dupont uit een aantal andere kandidaturen gekozen om te worden voorgesteld op de viering van het 30-jarig bestaan van de OCMW’s. Dit feest vond plaats op 1 maart 2007 in de Oude Bottelarij, nu ‘Brussels Event Brewery’.

Een betekenisvolle bijdrage

Door de cliënten een combinatie te bieden van een culturele ervaring en een zingevingservaring op basis van zijn interpretatie van het verhaal van vroegere cliënten, hoopt de kunstenaar een betekenisvolle bijdrage te kunnen bieden aan het hulpverleningstraject van nieuwe cliënten in de noodopvang.

De publicatie kwam tot stand in de vorm van de boek speelkaarten die op een indirecte wijze het verhaal van de vlinderverzamelaar wil uitdragen naar cliënten, waarbij de vlinder een metafoor vormt voor verandering.

Daar het de bedoeling was het project een uitstraling te laten hebben naar toekomstige cliënten in de crisisopvang, werd het spel vlinderkaarten gedrukt op een oplage van 3000 exemplaren. Het is de bedoeling van de kunstenaar dat deze kaartspellen op de hotelkamers een eigen leven gaan leiden. Sommige mensen zullen de kaarten na hun verblijf meenemen, sommigen zullen er een aantal kaarten uit selecteren, anderen zullen er zelf op schrijven en zo het verhaal verder zetten van de lijstjesmaker die op speelkaarten een soort dagboek bijhield tijdens zijn verblijf in de noodbedden.

De vlinder als metafoor voor verandering

Soms kan het toeval ons een flinke duw in de rug geven, soms kan het ons lelijk tegenwerken en afremmen. Laat mij een voorbeeld geven van het eerste en gelukkige toeval. Ik werd uitgenodigd door het bestuur van Kina om enkele nachten te komen slapen in één van de noodbedden in het tot opvangcentrum omgebouwd en voormalig  rendez-vous huis, Antwerpsesteenweg, boven de Bruiloft, een paar honderd meter van een befaamde taverne, tegenover de dreef die toegang geeft tot de abdij, annex brouwerij. Ik zou hier samen eten met verdwaalde en gestrande mannen en vrouwen om te kijken of hun verhaal inspiratie zou kunnen bieden om een werk rond te maken. Vooraf had ik al bepaald dat het een positief werk zou moeten zijn; ik had het vage, en meteen ambitieuze voorstel gedaan van een universeel troostboek te maken, dat nadien in de kamers zou komen te liggen. Zoiets als een bijbel op een hotelkamer, maar dan ook voor niet Bijbelfreaks en ook om eventueel mee te nemen. En toen ik na het avondeten (uit dezelfde keuken als de Bruiloft , maar toch niet helemaal hetzelfde) op mijn kamer kwam en het meubilair begon te herschikken om hier wat te kunnen werken, vond ik in het schoenkastje een boek speelkaarten met aantekeningen; eigenlijk lijstjes en opgekleefde gedroogde vlinders. En op die manier had ik heel mijn case die ik later alleen maar zou moeten aanvullend met de opgevangen verhalen in de keuken; het verhaal van een man van onbekende nationaliteit en herkomst, vermoedelijk van middelbare leeftijd, op doorreis, of verdwaald ergens in het midden van dat leven, misschien op terugreis naar het punt van aankomst, telkens opnieuw opgepakt en teruggestuurd, een landloper met twee passies: lijstjes en vlinders. En misschien nog veel meer; maar die zullen slechts zijdelings uit het gevonden materiaal spreken: koffiegruis op zijn boterhammen, fecaliën in een bekertje in de koelkast, de observatie van de wachtenden op bus 410 op de Steenweg, een oud lief waarvan het gezicht is weg gekrabd op de foto die hij toch nog op zak droeg. En natuurlijk: de vlinder als metafoor voor de verandering, of beter van het verlangen van verandering. Aan het einde van de lange mars als rups ligt het vooruitzicht een vlinder te worden.

Koen Broucke, 2006-2007

De kunstenaar

Peter De Cupere (België, 1970) is een kunstenaar die werkt met geuren. Hij gebruikt de subjectieve, associatieve impact van geur in combinatie met visuele beelden. Hierdoor creëert hij een soort van meta-sensorische ervaring tussen het pure zien en het pure ruiken. Beeldend kunstenaar De Cupere schildert met geur, creëert olfactorische objecten, zeeptekeningen en sculpturen, maakt video’s en live performances, maakt driedimensionale tekeningen en bouwt poëtische geurinstallaties. Wie ooit het werk van Peter De Cupere heeft ervaren, kan niet anders dan erkennen dat dit werk een directe reactie oproept. Je houdt er van of voelt je juist aangevallen via je reukvermogen. Het onbekende kan zelfs soms afschrikwekkend zijn. Geur doet beroep op je onderbewustzijn en maakt de associatie met subjectieve gevoelens. Je houding tot het object is bepaald door je geur-geheugen op een bepaald moment. Gecombineerd met het visuele aspect van het kunstwerk krijg je een boeiende mix die niet volledig voorspelbaar is. Voor meer informatie over deze kunstenaar kan u hier terecht.

De crisisopvang als nieuw begin

Bij zijn bezoeken aan de noodbedden was Peter De Cupere vooral geboeid door de nieuwe start die cliënten hier nemen. Tijdens hun verblijf nemen zij afscheid van hun oude leven, wassen alle problemen weg en kunnen fris gewassen aan een nieuw leven beginnen. Hun oude, ‘vuile’ verleden krijgt een nieuwe glans, zij kruipen dankzij de opvang door hun OCMW in de noodbedden bij KINA p.v. in een frisse nieuwe huid.

De transitie

Hierdoor besloot Peter De Cupere een werk te maken dat verwijst naar deze transitie. Hij ontwikkelde een kunstwerk als stripverhaal met 60 tekeningen, waarin een jonge vrouw zich wast. In het begin zien we de vrouw aankomen in de noodkamers van KINA p.v. De vrouw is vermoeid en somber. In haar depressie zet zij echter toch de stap om haar situatie in handen te nemen en begint zich te wassen. Hierbij wordt ze geconfronteerd met twee stukken zeep die op de lavabo liggen. Als eerste grijpt zij naar een oud , bruin en vuil stuk zeep, waarin ‘Old Life’ gegrift staat. Achter het stuk zeep ziet zij de spiegel en zichzelf, haar oude leven, wat haar doet huilen. Rechts op de lavabo ligt echter een mooi wit nieuw stuk zeep, waarin ‘New Life’ gegrift staat. Resoluut kiest zij voor het nieuwe leven en begint zich zeer grondig te wassen. Het vuil van haar handen, de verbittering van haar gezicht tot ze straalt, lacht en uiteindelijk een bloem wordt.

In de drie laatste vakjes van het verhaal werden drie attributen op het kunstwerk gekleefd: een oud stuk zeep ‘Old Life’, een nieuw stuk zeep ‘New Life’ en een boekje met het hele stripverhaal in boekformaat.

Binnen het kunstproject werd op elke kamer één druk van dit kunstwerk gehangen, ingekaderd compleet met zeepjes en boekje. Daarnaast werd een groot aantal zeepjes en boekjes gemaakt, zodat we voor elke nieuwe cliënt telkens op de lavabo een boekje kunnen klaar leggen en twee zeepjes: één Old Life en één New Life. Hiermee kreeg het kunstproject een uitstraling naar de toekomstige cliënten in de crisisopvang.

Voor beide zepen moesten speciaal mallen gemaakt worden om de tekst erop te kunnen vermelden. De zeep Old Life werd gegoten in een slecht afgewerkte mal, zodat de zeep er gebruikt uit ziet. Tevens werd hierbij Dode zeemodder gevoegd, een relaxerend bestanddeel van sommige zepen dat een bruine, oude kleur geeft aan het stuk zeep.
De zeep New Life werd gegoten in een mooi afgewerkte mal, en bestaat uit een frisse helderwitte zeep.

Na de donkere nacht worden de personen in noodopvang wakker, nemen een frisse douche en kunnen er opnieuw tegen aan, zien terug oplossingsmogelijkheden en alternatieven waar ze tevoren niet aan hadden gedacht. De geurende zeep werkt subtiel, reinigend, relaxerend en versterkt het zelfwaardegevoel. Het kunstwerk zelf werkt suggererend en ondersteunend: zij zijn niet de eerste persoon in de noodbedden die even geen uitweg zagen. Zelfs de kunstenaar kent hun situatie, maar geeft tevens aan dat er een uitweg is. Een uitweg die men zelf kan vinden, waar men zelf in kan handelen: het oude leven achter zich laten en de keuze maken voor een nieuwe start. Een frisse geur, een bloem, een witte zeep die losmaakt, vergeeft en daar speciaal voor hen is neergelegd.

De kunstenaar

Nick Andrews werd (Londen, 1972) leeft en werkt in Antwerpen. Hij studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Antwerpen en aan de Cité Internationale des Arts te Parijs. Hij exposeerde op talrijke solo- en groepstentoonstellingen en won verscheidene prijzen. Voor meer informatie over deze kunstenaar kan u hier terecht.

De universele mens

Nick Andrews was in zijn contacten met de crisisopvang voornamelijk gefascineerd door de variëteit in levensverhalen van de personen in de noodbedden. Elk hebben zij een bewogen levenswandel achter de rug, en komen vanuit hun verschillende verhalen toevallig tezamen daar ze gelijktijdig nood hebben aan onderdak. Desondanks zijn in deze verhalen universele thema’s herkenbaar zoals liefde, reis, geweld, terugkomen,… Het zijn thema’s die in het leven van elke mens terugkomen en die de herkenning bevorderen: de herkenning van zichzelf als mens en als gemeenschappelijk begrippenkader in het contact met anderen. Mensen voelen zich aangetrokken tot deze handelingen omwille van het universele.

Een wandeling door het leven

De beelden die Nick Andrews in zijn werk voor KINA p.v. wilde gebruiken vormen dan ook een wandeling door het leven, en zijn heel figuratief. Ze scheppen een herinnering in beelden en sferen, gelinkt aan onze eigen verhalen en referentiekaders. De gebruikte beelden vormen een ontmoeting met universele thema’s en verkleinen daardoor de afstand tussen kunstenaar en toeschouwer en tussen de toeschouwers onderling.

We leven in een beeldcultuur en Nick Andrews geloof in het idee dat hij met zijn werken een sfeer kan evoceren. Zoals wanneer je buitenkomt uit een film en alleen een gevoel je overheerst. Alechinsky noemt dat een stille communicatie. Het is op deze manier dat Nick Andrews in gesprek wil gaan met alle toekomstige cliënten in de noodbedden en op het OCMW.

Nick Andrews is deze beelden gaan vertalen in houtsneden voor op de kamers in de crisisopvang, via de techniek ‘lithografie’, een grafische techniek die tot de vlakdruk behoort. Er wordt gebruik gemaakt van het vet in het tekenmateriaal en het vet in de drukinkt. Als drager van de tekening is er kalksteen. Wanneer de tekening op de steen af is wordt de steen vochtig gehouden en het tekenmateriaal vervangen door drukinkt. Met een pers wordt de geïnkte tekening overgebracht op papier.